1-روش سرد کردن یا قطع ضلع حرارت:
گرفتن حرارت یک جسم با ماده سوختنی بطوری که درجه حرارتش به زیر نقطه اشتعال برسد.وقتی درجه حرارت یک ماده سوختنی به زیر نقطه اشتعال برسد، گازهای قابل اشتعال بدست نمی آید ودر نتیجه حریق خاموش می گردد.در آتش نشانی اکثرا ً این عمل در حریق جامدات قابل اشتعال که به آب واکنشی ندارند، انجام می شود.
2-روش خفه کردن(قطع ضلع هوا):
روش خفه کردن(قطع ضلع هوا:)دراین روش درصد هوا(اکسیژن)محیط را به حدی کاهش می دهد تا نسبت اختلاط مورد نیاز برای ایجاد اشتعال بعلت کمبود هوا از بین رفته وازگسترش وادامه آتش سوزی جلوگیری وحریق اطفاء گردد.عمل تقلیل اکسیژن را با بکار بردن گازهای خنثی از قبیل گاز کربن ( CO2) انجام می دهند.این روش بیشتر در مکان های سر پوشیده که جریان هوا وجود نداشته باشد مؤثر می باشد.در ضمن باید توجه داشت که در صورت استفاده از اینگونه گازها در محیط های بسته باید محل را ترک نمود تا در اثر کمبود اکسیژن خفگی عارض نگردد.
-3روش قطع سوخت(جداسازی):
دراین طریق با توجه به نوع حریق از روشهای مختلفی جهت جلوگیری از رسیدن سوخت به حریق استفاده می نمایند. بطور مثال:درحریق مایعات و گازها با بستن شیر اصلی از ادامه اشتعال جلوگیری نموده ویا در حریق های بزرگ جنگل با قطع درختان با در نظر گرفتن فاصله مناسب وجهت جریان باد این عمل را انجام می دهند.
-4اطفا حریق با قطع واکنش های زنجیره ای سوختن
نحوه اطفا حریق در این روش بوسیله قطع واکنش های زنجیره ای سوختن است. اطفا به وسیله مواد شیمیایی بازدارنده را قطع واکنش‌های زنجیره ای سوختن می‌گویند که فقط جهت مدل شعله‌ای کاربرد دارد. ارزش بارز این روش سرعت و تاثیر آن در اطفا حریق است. با استفاده از این روش می‌توان از عمل انفجار مخلوط گاز و اکسیژن جلوگیری نمود. اینگونه اطفا کننده‌ها بدون رقیق نمودن اکسیژن، جدا کردن سوخت، پوشاندن یا خنک نمودن و فقط با دخالت در واکنش های سوختن و اجازه ندادن به اکسیژن جهت ترکیب، عمل اطفا را انجام می‌دهند.
آتش سوزی ها از نظر روش اطفاء ( کلاس های حریق ) :
با توجه به اینکه جهت اطفاء حریق، باید ابتدا نوع مواد سوختنی را در نظر گرفت وبا اطفاء کننده مناسب آن، اقدام به خاموش کردن آتش ویا جلوگیری از گسترش آن نمود لذا، انواع آتش سوزی ها را ازاین نظر به6طبقه تقسیم بندی می نمایند:
گروه بندی انواع حریق در استانداردهای مختلف، متفاوت است بنابراین جهت آشنایی و مقایسه به تصاویر زیر نگاه کنید.
شناختن کلاس های حریق به ما کمک میکنند تا در انتخاب نوع خاموش کننده مناسب برای هر حریقی انتخاب مناسب تری داشته باشیم. به عنوان مثال در نظر بگیرید در یک انبار، مایعات قابل اشتعال همچون الکل وجود داشته باشد و یا اینکه فلزات قابل اشتعال مانند سدیم وجود داشته باشد. برای ارائه بهترین پیشنهاد جهت سیستم اطفا حریق باید طبقه بندی حریق را به خوبی شناخته و سپس برای برطرف کردن آن ماده اطفایی مناسب را انتخاب کرد
آتش سوزی گروه جامدات یا مواد خشک کلاس A
به آتش سوزی موادی گفته می شود که بعد از سوختن از خود خاکستر باقی می گذارند وبا آب نیز واکنش شیمیائی خطرناکی ندارند.
بهترین روش جهت اطفاء حریق این طبقه از آتش سوزی ها روش خنک کردن می باشد. برای این کار از آب که قدرت خنک کنندگی خوبی دارد استفاده می گردد.البته حجم آبی که به منظوراطفاء استفاده می شود باید مناسب با وسعت حریق باشد.
دراین روش آب حرارت ماده قابل اشتعال را جذب نموده ودرجه حرارت آن را به پائین تر از دمای اشتعال کاهش داده و بدین طریق از ادامه تولید بخار قابل اشتعال جلوگیری می گردد.
آتش سوزی مایعات قابل اشتعال کلاس B
آتش سوزی مایعات قابل اشتعال بستگی مستقیم به سرعت تبخیر شدن آنها دارد. این مواد در اثر دریافت حرارت از محیط یا منبع حرارتی، بخار کافی برای تولید مخلوط قابل اشتعال یا انفجار آزاد می کنند.
الف) مایعات سریع الاشتعال: مایعات سریع الاشتعال به مایعاتی گفته میشود که نقطه تبخیر آنها پایین باشد مانند بنزین.
ب) مایعات کند اشتعال: مایعات کند اشتعال به مایعاتی گفته می شود که نقطه تبخیر آنها بالاست. مانند نفت خام، روغن های حیوانی و غیره.
مایعات قابل اشتعال همچنین از دیدگاه امکان حل شدن در آب به دو دسته تقسیم می شوند:
- مایعاتی که در آب حل می شوند مانند الکل ها (مایعات غیر چرب).
- مایعاتی که در آب حل نمی شوند مانند فرآورده های نفتی، روغنی و غیره (مایعات چرب).
در ظرف های محتوی مایعات قابل اشتعال (بشکه یا تانکرهای بنزین و نفت) هرچه ظرف فضای خالی بیشتری داشته باشد خطر انفجار به دلیل تولید بیشتر گاز افزایش می یابد. همچنین وسعت آتش سوزی نیز به وسعت سطح مایع بستگی دارد. بنابراین در آتش سوزی مایعات قابل اشتعال باید از پخش و جاری شدن مایع سوختنی جلوگیری نماییم. بهترین خاموش کننده اگر حریق در سطح کوچکی باشد پودرهای شیمیایی و اگر در سطح بزرگ تری باشد کف مکانیکی است. روش اطفاء حریق مایعات قابل اشتعال شامل قطع کردن منبع سوختی، قطع هوا به روش های مختلف، سرد نمودن مایع جهت جلوگیری از تبخیر شدن آن و یا استفاده توأمان از این روش ها.
آتش سوزی گازها کلاس C
هر گازی می تواند خطرناک باشد حتی هوای فشرده داخل سیلندرها، زیرا اگر حرارت به سیلندر برسد فشار داخل آن بالا رفته و ممکن است آن را منفجر نماید.
گازها براساس خواص شیمیایی به دو دسته تقسیم می شوند:
گازهای قابل اشتعال (متان، اتان، بوتان، پروپان، استیلن، هیدروژن).
گازهای غیر قابل اشتعال (نیتروژن، آرگون، هلیوم، دی اکسید کربن).
گازهای قابل اشتعال از نظر وزن مخصوص نیز به دو دسته تقسیم می شوند:
گازهای سبک تر از هوا (هیدروژن، گاز متان، استیلن).
گازهای سنگین تر از هوا (گاز بوتان و پروپان ترکیبی، هیدروژن سولفوره).
در صورت اختلاط گازهای قابل اشتعال با هوا با نسبت های معین، با شعله کبریت، جرقه کلید برق، جرقه حاصل از کنتاکت یخچال برقی یا جرقه هر وسیله برقی دیگر مشتعل و منفجر شده و باعث وارد آمدن زیانهای جانی و مالی می شود.
آتش سوزی فلزات قابل اشتعال کلاس D
این نوع آتش سوزی مربوط به فلزاتی مانند لیتیم، پتاسیم، سدیم، منیزیم، زیرکونیوم است. مواد اطفاء حریق که دارای آب باشند برای این آتش سوزی ها خطرناک هستند. به علت آنکه با مولکول های آب واکنش انجام داده و گاز هیدروژن همراه گرما تولید می نمایند. گاز هیدروژن خود گازی قابل اشتعال است که می تواند حریق را گسترش دهد. همچنین به کار بردن گاز کربنیک و پودرهای شیمیایی (بی کربنات ها) ممکن است بی اثر باشد. در غالب آتش سوزی های مربوط به این فلزات، به کار بردن پودر گرافیت، پودر تالک، سنگ آهک و ماسه خشک معمولا مطلوب خواهد بود.
آتش سوزی وسایل الکتریکی کلاس E
این گروه به حریق‌هایی تعلق دارد که به خاطر الکتریسیته یا برق بوجود آمده یا وسایل برقی را درگیر میکنند. دلایل بروز این نوع آتش سوزی می‌تواند متفاوت باشد. گاهی اختلال در عملکرد وسایل برقی، گرم شدن بیش از حد آنها، وجود اتصالی در سیم‌ها و قطعات، خرابی برد دستگاه یا تماس شعله با آنها می‌تواند آتشسوزی جدی ایجاد کند.
وجود برق در محیط وقوع این آتش سوزی‌ها می‌تواند مشکلاتی را برای خاموش و کنترل کردن آنها ایجاد کند. برای اطفای موفق گروه آتش سوزی E، باید نکاتی را مد نظر داشت و با احتیاط عمل کرد. چراکه یک اشتباه، می‌تواند به گسترش آتش و غیرقابل کنترل شدن آن کمک کند.
این گروه حریق، شامل آتشسوزی به وجود آمده برای وسایل خانگی یا تجهیزات برقی کارگاه‌ها، کارخانجات، شرکت‌ها و ادارات است. اگر بخواهیم مثال‌هایی برای آن نام ببریم، می‌توانیم به آتش گرفتن انواع لوازم الکتریکی و الکترونیکی، تلویزیون، رایانه، سشوار، رادیو ضبط، ژنراتورها، ترانسفورماتور و هر وسیله دیگری اشاره کنیم که با نیروی برق کار می‌کند.
نکات اطفای حریق در آتش سوزی گروه E
برای خاموش کردن آتشسوزی گروه E، نمی‌توان از خاموش کننده‌های حاوی آب یا فوم استفاده کرد. کپسول‌های حاوی آب و گاز برای اطفای این نوع حریق اصلا مناسب نیستند. چرا که آب، رسانای جریان برق است و در جریان آتشسوزی، سیم‌های برق اتصالی پیدا میکنند. بنابراین خطر برق گرفتگی شخص اطفا کننده وجود دارد و مشکلات جدی‌تری به وجود می‌آید. از طرف دیگر، آب جریان الکتریسیته را از خود عبور داده و باعث زیادتر شدن شعله‌های آتش و رسیدنشان به اطراف میشود.
جهت مهار و اطفای گروه آتش سوزی E، اولین اقدام، خاموش کردن همه وسایل برقی و قطع کردن جریان برق است. این کار خطرات احتمالی حین کار را کاهش می‌دهد. همینطور به این نکته دقت کنید که بعضی از لوازم و دستگاه‌های برقی، تا دقایقی بعد از خاموش کردن نیز برق را در خودشان نگه می‌دارند. پس ابتدا برق را قطع، وسایل را خاموش و دوشاخه‌ها را از پریز خارج کنید، سپس از روش درست اطفای حریق استفاده کنید.
برای خاموش کردن آتش سوزی‌هایی که به نوعی با جریان الکتریسیته در ارتباط هستند، استفاده از آب و گاز ممنوع است. بلکه باید به جای آنها، از خاموش کننده‌های پودری یا کپسول‌های آتش نشانی حاوی کربن دی‌اکسید (CO2) استفاده نمود. این موارد هم اثر خنک کننده و کاهش حرارت دارند، هم با خفه کردن و رقیق کردن اکسیژن محیط، شعله‌های آتش را مهار میکنند. خاموش کننده‌های حاوی گاز دی‌اکسید کربن یا مواد پودری، رسانای جریان الکتریسیته نیستند و می‌توانند به‌خوبی به خاموش کردن شعله‌های گروه آتش سوزی E کمک کنند.
گاز CO2 علاوه‌بر اینکه عایق الکتریسیته است، در اکثر مواقع به سیستم یا دستگاه شما هم آسیبی نرسانده و موجب کثیف شدن آنها نمی‌شود. پس می‌توان به راحتی و بدون دردسر از آن برای خاموش کردن آتشسوزی وسایل خانه، تجهیزات کارگاهی و ابزارهای کارخانجات استفاده نمود. البته گاهی برای خاموش کردن این دسته از آتش‌ها، از هالن یا هالوکربن هم استفاده میشود.
آتش سوزی روغن ها و چربی ها کلاس F
آتش سوزی کلاس F که در اثر اشتعال روغن ها و چربی های پخت و پز ایجاد می شود. این آتش سوزی زمانی اتفاق می افتد که روغن ها یا چربی های مذکور به نقطه اشتعال خود می رسند – در این مورد، نقطه اشتعال حدود 315 درجه سانتی گراد است. در دمای 340 درجه سانتی‌گراد، روغن‌ها و چربی‌ها می‌توانند به خود اشتعالی دست یابند – یعنی می‌توانند بدون شعله یا منبع اشتعال دیگر آتش سوزی را شروع کنند. این نوع آتش سوزی ها می توانند بسیار خطرناک باشند و می توانند با سرعت زیاد گسترش یابند.
چگونه آتش سوزی کلاس F را خاموش کنید؟
برای خاموش کردن آتش سوزی کلاس F ، به یک کپسول آتش نشانی مرطوب شیمیایی ( Wet Chemical ) نیاز دارید . سایر انواع کپسول آتش نشانی برای این نوع آتش سوزی ها نامناسب هستند. نحوه خاموش کردن آتش سوزی کلاس F توسط کپسول آتش نشانی مرطوب شیمیایی به این نحو می باشد که : هنگامی که بر روی آتش پاشیده می شود، یک لایه روی روغن در حال سوختن تشکیل می شود که از رسیدن اکسیژن و تشدید آتش جلوگیری می کند. در ساختار این خاموش کننده ها همچنین از نمک های پتاسیم استفاده می کنند که در کاهش شعله موثر می باشد.
هنگام استفاده از کپسول آتش نشانی شیمیایی مرطوب، ابتدا مطمئن شوید که در فاصله ایمن از آتش قرار دارید سپس موقعیت کپسول آتش نشانی را طوری در نظر بگیرید که از بالای شعله های آتش برای اطفای آتش سوزی تسلط داشته باشید. اهرم را فشار دهید تا اسپری شیمیایی آزاد شود و به طوری باشد که مواد شیمیایی درون کپسول از بالا بر روی آتش اسپری شوند – این امر باعث خفگی آتش سوزی کلاس F می شود ، در همین حال نمک های پتاسیم برای کاهش شعله کار خود را انجام می دهند و خطر آتش سوزی را از بین می برند..